Çin tarafından yönetilen ve global çapta Marksist iktisatçılarla ilişki kuran akademik bir iktisat örgütü olan Dünya Politik Ekonomi Birliği, (WAPE) 17. Kongresi Yunanistan’ın başşehri Atina’da yaptı. Kongreyi Aydınlık’taki köşesinde kaleme alan Michael Roberts, tespitlerini aktardı.
WAPE misyon Bildirisi’nde yer alan “Bu önyargı üzere görünse de, WAPE forumları ve mecmuaları dünya kapitalist ekonomisindeki tüm gelişmeleri Marksist bir perspektiften tartışmak için kıymetli bir çıkış noktası sağlıyor. Dünyanın her yerinden Marksist iktisatçılar WAPE’ye katılabilir ve WAPE forumlarına katılabilirler.” sözlerini aktaran aktaran Roberts, şöyle devam etti.:
“15. Kongre’yi Şanghay’da çevrim içi panelleri izleyerek takip ettim. Ne yazık ki 17. Kongreye katılamadım ve sanal paneller yoktu. Fakat WAPE konferans programını kullanarak birtakım sunum ve bildirileri tespit edebildim. Yalnızca yörüngeme giren birkaç makaleyi seçebilirim. Fakat teknoloji kısmıyla başlayalım. Rochester Teknoloji Enstitüsü’nden Mike Nolan Devrimci Teknoloji üzerine bir bildiri sundu: Sol Dijital Altyapının İktisat Politiği. Nolan, internetin ve çevrimiçi toplumsal medyanın “merkezsizleşmiş doğasının” sınıf siyasetini parçalama ve zayıflatma eğiliminde olduğunu savunuyor. Gereksinim duyulan şey “birleşik bir dijital altyapıdır”, böylelikle “sol örgütler altyapıyı sürdürmenin maliyetlerini paylaşabilir ve birebir vakitte bu altyapının aldığı biçim üzerinde daha yeterli denetim sahibi olabilirler”. Kulağa mantıklı geliyor, lakin bu türlü bir “sol dijital altyapı” kurmanın fizibilitesi net değil.”
KAPİTALİZMDE FİKRİ MÜLKİYET PARADOKSU
Roberts’ın transferine nazaran, Berlin Özgür Üniversitesi’nden Joao Romeiro Hermeto, kapitalist üretim stili altında fikri mülkiyetin tabiatını tartıştığı Kapitalizmde Fikri Mülkiyet Paradoksu adlı kitabı hakkında sunum yaptı. Bilhassa, bilginin ne olduğunu ve nasıl üretildiğini açıklamaya çalışan Hermeto, bilginin büyük ilaç ve teknoloji devleri tarafından nasıl “fikri mülkiyete” dönüştürüldüğünü vurguladı.
Roberts, “Söz konusu olan, kapitalizmde artı-değer biçimini alan toplumsal artı-emeğe el konulması üzerindeki denetimdir. Bu elbet yanlışsız, lakin kitabın bizi nereye götürdüğünden emin olamadım. Hermeto’nun kitabındaki bilgi tahlilini Guglielmo Carchedi’nin 21. Yüzyılda Kapitalizm isimli ortak kitabımızdaki bilgi ve zihinsel emek tahliliyle karşılaştırmak isteyebilirsiniz (bkz. Kısım 5, s. 161-187.)” diye yazdı.
SATIN ALMA GÜCÜ PARİTESİ
WAPE programında niceliksel politik iktisat olarak isimlendirilen çok kıymetli bir kısım olduğunu kaydeden Roberts, “Makedonya Üniversitesi’nden Thanos Poulakis ve Persefoni Tsaliki, IMF ve Dünya Bankası’nın ekonomilerdeki GSYH’yi ölçmek için kullandıkları esas yol olan satın alma gücü paritesine (PPP) ait anlayışlı tahlillerini yine ele aldılar. Satın alma gücü paritesi döviz kurunun gayesi, her ülkenin lokal para ünitesini ortak bir temel para ünitesine -genellikle ABD dolarına- dönüştürmektir. Böylelikle ekonomik performans, piyasa döviz kurları süratle değişebilen düzinelerce ulusal para ünitesi yerine tek bir ortak para ünitesi kullanılarak karşılaştırılabilir.” sözlerini kullandı.
Roberts şöyle devam etti:
Poulakis ve Tsaliki’nin döviz kurlarının aslında gerçek işgücü maliyetleri tarafından belirlendiğini ve bu ünite maliyetlerin dikkatli bir formda ölçülmesi halinde PPP’nin daha hakikat iddia edilebileceğini ve daha tesirli döviz kuru siyasetlerinin tasarlanabileceğini göstermektedir. Bu çeşit ampirik tahliller yeni değildir. Francisco Martinez’in makalesine bakınız. Fakat Poulakis ve Tsaliki evvelki çalışmayı 163 ülkeyi kapsayacak halde genişletmiştir.
Buradan çıkan değerli bir sonuç, ticaret fazlalarının ve ticaret açıklarının, ülkelerin gerçek işgücü maliyetleri açısından nispi rekabetçi pozisyonlarının direkt sonuçları olduğudur. Hasebiyle, genel üretim şartları iyileştirilmediği takdirde, döviz kuru devalüasyonlarının ulusal rekabet gücü üzerinde yalnızca süreksiz bir tesiri olacaktır. Memleketler arası seviyede en az rekabetçi ekonomiler genel teknik üretim şartlarını güzelleştiremedikleri sürece, ulusal endüstrileri yapısal olarak rekabetçi olmayacak ve sonuç olarak bu ülkeler kalıcı ticaret açıkları vereceklerdir.
KARLILIK YASASI
“Carlos Alberto Duque Garcia da “Ticaret hadleri ve kar oranı: önerilen bir çerçeve ve Latin Amerika’dan kanıtlar” bahisli sunumunu yapmak üzere oradaydı.” diyen Roberts, “Meksika’daki Autonomous Metropolitan Üniversitesi’nden Carlos Duque, Kolombiya’daki karlılık dalgaları üzerine, Economic Cycles, Investment and Profits in Colombia, 1967-2019 başlıklı eksiksiz bir ampirik çalışma yapmıştır. Bu çalışmada Duque, Marks’ın hem kâr oranının hem de kâr kitlesinin yatırımı belirlediği hipotezini destekleyen deliller bulmuş; buna rağmen yatırımın ne kâr oranını ne de kâr kitlesini belirlediğine dair bir ispat bulamamıştır. Bu, Marks’ın kârlılık yasasının bir diğer teyidiydi.” dedi.
Roberts, Dimitris Paitaridis ve Lefteris Tsoulfidis’in brüt sermaye stokunun hakikat bir biçimde ölçülmesinin sermaye üzerindeki kar oranının ölçülmesinde kıymetli olup olmadığı konusunda sunumunda bu durumunu apaçık ortada üzere görünse de birtakım tartışmalara bahis olduğunu yazdı. Roberts, “Bazıları, uydurma neoklasik kavramlara dayandığı için sermaye stokunun resmi bilgiler kullanılarak ölçülemeyeceğini savunmaktadır.” dedi.
Roberts, yazısının devamında tahlillerini şu biçimde kaleme aldı:
Resmi bilgi tabanlarında (örneğin AB’nin AMECO’su) kullanılan sermaye stoku ölçümlerinin kuşkulu olduğu muhakkak doğrudur. Lakin müellifler, sermaye stoku ölçümleri konusunda bir dizi eksiksiz makale üretmiş ve sermayenin artan organik bileşimi (sermaye stokunun değişken sermayeden daha fazla artması) ile sermaye stoku üzerindeki kar oranının düşmesi ortasındaki ampirik ilgiye kapsamlı dayanak sağlamışlardır.
Nikolaos Chatzarakis de kapitalist birikimdeki uzun ve kısa döngülerin tabiatı üzerine bir sunum yaptı. Bu da muharririn ve Makedonya Üniversitesi’ndeki öteki araştırmacıların daha evvel yürüttükleri döngüler üzerine bir çalışmaydı. Onların döngü modeli, kârlılığın uzun devirli hareketi tarafından şartlandırılan periyodikliği ve bunun ardında, döngüler için düzenleyici değişken olarak artı bedel oranındaki büyümeyi gösteriyordu.
Gerçekten de Makedonya ve Yunanistan’daki Marksist akademisyenlerin Marksist iktisat teorisine ve ampirik çalışmalara yaptıkları son derece bedelli katkılar küçümsenemez. Tsoulfidis ve Tsaliki’nin çığır açan kitabı hakkındaki eleştirime bakınız.
Teoriden bahsetmişken, Marks’ın kıymet yasası Fred Moseley’in yeni kitabı “Marks’s Theory of Value in Chapter 1 of Capital”de mercek altına alındı: Heinrich’in Kıymet Biçimi Yorumunun Eleştirisi’ isimli kitabında mercek altına alındı. Geçen yılki Tarihi Materyalizm konferansında Moseley ile Alman Marksist Michael Heinrich ortasında geçen tartışmanın akabinde bu kitaptaki argümanları gözden geçirdim. O tartışmada hangi tarafta (Moseley’in tarafında) olduğumu biliyorum.
EMPERYALİZM VE ÇİN BAHİSLERİ ÖNE ÇIKTI
Daha da kıymetlisi, WAPE 2024’te Atina Ulusal ve Kapodistrian Üniversitesi’nden Christos Balomenos doktora tezini sundu:
“Marks’ın 1864-65 El Yazmasında Faiz Getiren Sermaye ve Kredi Tahlili ve Engels Tarafından Düzenlenmesi Üzerine Teorik ve Arşivsel Bir İnceleme.” Bu makalede Balomenos, Heinrich’in 1870’lerde Marks’ın fikrinde, düşen kâr oranı yasasının geçerliliğine ait kelamda kuşkuları etrafında odaklanan kıymetli bir teorik değişimin varlığına dair argümanlarını araştırdı.
Heinrich araştırmasında şu sonuca varmıştır:
“Heinrich’in argümanlarını desteklemek için başvurduğu el yazmaları ve mektuplar, Marks’ın düşen kâr oranı yasasının geçerliliği konusunda rastgele bir kuşku duyduğunu ya da 1870’lerde ekonomik krizi açıklamak için kapitalist sirkülasyonun ve bilhassa de kredinin önceliği istikametinde bir fikir değişikliğine gittiğini kanıtlamamaktadır.”
Böyle bir konferansta doğal olarak emperyalizm ve Çin hususları öne çıktı. Lakin ne yazık ki bu sefer bu bahislere yer veremeyeceğim. WAPE’deki ana genel şura, 1924’te bir suikastçının kurşunuyla erken vefatının 100. yılında Lenin’in iktisadı üzerineydi. Platformda önde gelen Marksist iktisatçılardan oluşan bir küme vardı.
Bu genel heyette konuşma yapmak üzere davet edildim, lakin dediğim üzere gelemedim. Fakat her şey bitmiş değil zira 1 Eylül’de İngiltere merkezli Arise kümesinin konut sahipliğinde Lenin’in katkısı üzerine düzenlenecek özel bir toplantıda online olarak yer alacağım. Bu bedelli konferansın sistemsiz ve yetersiz bir anlatımı – umarım bir dahaki sefere daha uygununu yapabilirim.